Slijmvlies, beschermende barrière en immuunsysteem
Het slijmvlies, ook wel mucosa genoemd, verwijst naar een beschermende laag die de wanden van holle organen bekleedt, zoals de longen, maag of darmen. Het wordt ook aangetroffen in het bindvlies, de neus- en mondholte, of zelfs in de geslachtsorganen.
De slijmvliezen zijn ontworpen om te voorkomen dat ziekteverwekkers (ziekteverwekkers zoals bacteriën, virussen, schimmelsporen, enz.) het lichaam binnendringen; het zijn natuurlijke beschermende barrières. Menselijke slijmvliezen vormen de eerste barrière voor de buitenwereld. Ze vormen dus de eerste verdedigingslinie tegen ziekteverwekkers. Bovendien bevindt een groot deel van het immuunsysteem zich in het slijmvlies. Het wordt "mucosa-geassocieerd lymfoïde weefsel" (MALT) genoemd. De MALT bestaat uit verschillende afgebakende ruimtes (compartimenten). Elk compartiment heeft zijn eigen specifieke immuunrespons. Deze omvatten bijvoorbeeld de amandelen in de keelholte, de appendix, de plaques van Peyersche in de dunne darm, enz. Laten we bijvoorbeeld eens naar het neusslijmvlies kijken, het bestaat uit het zogenaamde ademhalingsslijmvlies en is de eerste beschermende barrière voor de luchtwegen. Elke dag ademen we ongeveer 20.000 keer in en uit. Daarbij kunnen irriterende verontreinigende stoffen en talrijke ziekteverwekkers (bacteriën, schimmels of virussen) bij elke ademhaling in de luchtwegen terechtkomen. Dit is precies de reden waarom de hele luchtwegen zijn bekleed met een zeer gespecialiseerd slijmvlies (ademhalingsepitheel), dat is ontworpen om onze ademhalingsorganen te beschermen tegen schadelijke stoffen.
Het ademhalingsepitheel is een laag van gespecialiseerde epitheelcellen, het trilharenepitheel, en dient om de luchtwegen te reinigen. Het trilharenepitheel is voorzien van cilia, die permanent in beweging zijn en verantwoordelijk zijn voor het verwijderen van vuil en slijm. Het slijm wordt gevormd door de zogenaamde bekercellen. De slijmbekercellen zijn slijmproducerende klieren die in een epitheellaag liggen. Zonder deze beschermende laag kunnen ziekteverwekkers binnendringen en tot ontstekingen leiden. Permanente ontsteking (stille ontsteking) kan ervoor zorgen dat chronische luchtwegaandoeningen (zoals bronchitis, astma of COPD) zich manifesteren. Slijmbekercellen worden ook aangetroffen in het maag-darmkanaal. Een disfunctie kan leiden tot inflammatoire darmziekten (IBD). Colitis ulcerosa is bijvoorbeeld een chronische ontsteking van het slijmvlies van de dikke darm, waarbij zweren in de darmwand kunnen ontstaan. Verschillende factoren zoals genetica, omgeving, verstoorde darmflora (door bijvoorbeeld medicatie, ondervoeding) kunnen het ontstaan van IBD beïnvloeden. De term "darm-longas" beschrijft de onderlinge relatie van alle slijmvliesdragende organen.