Błona śluzowa, bariera ochronna i układ odpornościowy
Błona śluzowa, zwana także błoną śluzową, odnosi się do warstwy ochronnej wyściełającej ściany pustych narządów, takich jak płuca, żołądek lub jelita. Występuje także w spojówkach, jamie nosowej i ustnej, a nawet w narządach płciowych.
Błony śluzowe mają za zadanie zapobiegać przedostawaniu się patogenów (patogenów takich jak bakterie, wirusy, zarodniki grzybów itp.) do organizmu; są naturalnymi barierami ochronnymi. Błony śluzowe człowieka stanowią pierwszą barierę dla świata zewnętrznego. Stanowią zatem pierwszą linię obrony przed patogenami. Ponadto duża część układu odpornościowego zlokalizowana jest w błonie śluzowej. Nazywa się ją „tkanką limfatyczną związaną z błoną śluzową” (MALT). MALT składa się z różnych wyznaczonych przestrzeni (przedziałów). Każdy przedział ma swoją własną specyficzną odpowiedź immunologiczną. Należą do nich np. migdałki w gardle, wyrostek robaczkowy, blaszki Peyerschego w jelicie cienkim itp. Przyjrzyjmy się np. błonie śluzowej nosa, składa się ona z tzw. błony śluzowej dróg oddechowych i jest pierwszą warstwą ochronną barierę dla dróg oddechowych. Każdego dnia wdychamy i wydychamy około 20 000 razy. W wyniku tego do dróg oddechowych przedostają się z każdym oddechem drażniące zanieczyszczenia i liczne patogeny (bakterie, grzyby czy wirusy). Właśnie dlatego całe drogi oddechowe pokryte są wysoce wyspecjalizowaną błoną śluzową (nabłonkiem dróg oddechowych), która ma za zadanie chronić nasze narządy oddechowe przed szkodliwymi substancjami.
Nabłonek dróg oddechowych to warstwa wyspecjalizowanych komórek nabłonkowych, nabłonka rzęskowego, służąca do oczyszczania dróg oddechowych. Nabłonek rzęskowy wyposażony jest w rzęski, które są w ciągłym ruchu i odpowiadają za usuwanie brudu i śluzu. Śluz tworzą tak zwane komórki kubkowe. Komórki kubkowe to gruczoły wytwarzające śluz, znajdujące się w warstwie nabłonkowej. Bez tej warstwy ochronnej patogeny mogą wniknąć i doprowadzić do stanu zapalnego. Trwałe zapalenie (ciche zapalenie) może powodować ujawnienie się przewlekłych chorób układu oddechowego (takich jak zapalenie oskrzeli, astma lub POChP). Komórki kubkowe występują także w przewodzie pokarmowym. Dysfunkcja może prowadzić do choroby zapalnej jelit (IBD). Na przykład wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest przewlekłym zapaleniem błony śluzowej jelita grubego, w wyniku którego w wyściółce jelit mogą tworzyć się wrzody. Na rozwój IBD mogą wpływać różne czynniki, takie jak genetyka, środowisko, zaburzona flora jelitowa (np. na skutek leków, niedożywienia). Termin „oś jelitowo-płucna” opisuje wzajemne powiązania wszystkich narządów zawierających błonę śluzową.